Poprzedni artykuł traktował o czwórce tytułowej dzieła, czyli takich stronicach, dzięki którym poznajemy między innymi autora i tytuł dzieła, jak również wydawnictwo, które wydało publikację. Teraz czas na omówienie kolejnych elementów książki. Należą do nich tak zwane materiały wprowadzające.

Mają za zadanie zachęcić do lektury, ułatwić odbiór dzieła, a niejednokrotnie stanowią klucz do zrozumienia całej treści publikacji. Zalicza się do nich między innymi:

• dedykację
• motto
• przedmowę
• podziękowania autora
• życiorys autora

Materiały wprowadzające powinny stanowić całość typograficzną ze wszystkimi elementami książki.

Zacznijmy od omówienia dedykacji. Otóż jest to zapis autora o tym, komu poświęca dzieło. Dedykację umieszcza się na oddzielnej stronicy recto, przed przedmową autorską lub pierwszym rozdziałem, przy prawym marginesie u dołu (opuszczenie o jedną trzecią wysokości kolumny) lub na poziomie tytułów rozdziałów. Składa się ją kursywą i tym samym stopniem lub nieco większym niż tekst zasadniczy. Po stronie z dedykacją wstawia się wakat. Dedykacja najczęściej stanowi jedno zdanie i nie posiada paginacji.

Następnym elementem materiałów wprowadzających jest motto, które zazwyczaj stanowi cytat z dzieła innego autora. Jeśli dotyczy całości dzieła umieszcza się go na osobnej stronicy recto, sąsiadującej ze stroną redakcyjną. Jaką spełnia funkcję? Otóż ma za zadanie przekazać czytelnikowi zamysł autora i wprowadzić w tematykę książki. Po stronie z mottem wstawia się wakat.

Zdarza się też, że w książce pojawi się motto dotyczące jedynie jakiegoś fragmentu tekstu, np. rozdziału. Wtedy opisuje ten rozdział i zajmie miejsce nad tytułem rozdziału, jeśli przylega do tekstu, lub pod tytułem, jeśli zamyka kolumnę od góry.

Tekst motta składa się pismem prostym lub kursywą, o jeden, dwa punkty mniejszym niż tekst zasadniczy. Jeśli motto jest cytatem, nie ma potrzeby ujmowania go w cudzysłów. Wraz z mottem należy podać jego źródło. Umieszcza się je w osobnym wierszu i składa pismem o stopień niższym niż tekst motta. Nazwisko autora można złożyć kapitalikami. Strony z samym mottem oraz wakaty następujące po nich nie posiadają paginacji. Poniżej przedstawiono warianty formatowania motta:

Gdy w publikacji mają wystąpić zarówno motto jak i dedykacja, wówczas dedykacja znajdzie się na drugiej stronie czwórki tytułowej (czyli stronie przytytułowej, jednak pod warunkiem, że jest ona wakatem), a motto – na oddzielnej stronie recto poprzedzającej pierwszy tekst autora książki.

Kolej na przedmowę. Jest to tekst, który zawiera informacje o dziele i jego autorze. Objaśnia np. okoliczności powstania książki, treść, zakres wprowadzonych zmian w stosunku do poprzedniego wydania. Może również zawierać podziękowania za współpracę i pomoc w powstaniu książki. Przedmowy sporządzone mogą być przez redaktora, wydawcę lub specjalistę w danej dziedzinie.

Przedmowy do pierwszych wydań publikacji oryginalnych szeregujemy w następującej kolejności:

• przedmowa honorowa (napisana przez osobę znaną, będącą autorytetem w dziedzinie, której książka dotyczy, ale niebędącą autorem dzieła)
• przedmowa edytora naukowego
• przedmowa redaktora naukowego
• przedmowa redaktora naukowego lub wydawnictwa
• przedmowa autorska

W zbiorach dzieł i w dziełach zbiorowych za przedmowę autora uważa się przedmowę redaktora naukowego.

Przedmowy do przekładów szeregujemy w następującej kolejności:

• przedmowa tłumacza
• przedmowa redaktora naukowego
• przedmowa wydawnictwa
• nieautorskie przedmowy obce do oryginału
• przedmowa autora (zawsze poprzedzająca pierwszy fragment tekstu zasadniczego dzieła)

Przedmowę składa się tym samym stopniem i krojem co tekst zasadniczy dzieła. Nagłówki mają nawiązywać stylem do hierarchii tytułów tekstu głównego, czyli powinny mieć ten sam krój, układ, odstępy i rozświetlenie. Tylko w przypadku krótkiej przedmowy (występującej w charakterze podziękowań autora) można ją złożyć kursywą i pismem o jeden stopień większym niż tekst zasadniczy. Przedmowę należy umieścić na stronie recto, rozpoczynając na poziomie opuszczenia kolumny rozdziału dzieła. Jeśli przedmowa mieści się na jednej stronicy, kolejna po niej to wakat. Każdy rodzaj przedmowy rozpoczynamy od nowej kolumny. Zaleca się, by każda przedmowa opatrzona była datą i miejscem jej napisania. Poniżej przedstawiono przykłady przedmowy:

Czas na podziękowania. Są to wyrazy wdzięczności wyrażone przez autora dzieła wszystkim osobom, które przyczyniły się do wydania książki. Element ten nie musi pojawić się w każdym dziele. Umieszcza się go po przedmowie autorskiej i składa tym samym lub odrobinę mniejszym stopniem pisma niż tekst zasadniczy dzieła. Jeśli tekst podziękowań jest długi przeznacza się dla niego całą stronicę. Jeśli jest krótki np. jedno- lub dwuakapitowy można go umieścić na końcu przedmowy autorskiej, oddzielając od niej znakiem asteryksu (*).

Czas na ostatnią pozycję materiałów wprowadzających, czyli na życiorys autora. Zamieszczany jest zwykle po podziękowaniach. Biogram powinien być napisany w osobie trzeciej liczby pojedynczej i zawierać podstawowe dane o twórcy dzieła, podane w porządku od najważniejszych do najmniej ważnych. Życiorys można również przedstawić chronologicznie. Składamy go tym samym stopniem co tekst zasadniczy lub odrobinę mniejszym. Poniżej przedstawiono całą strukturę materiałów wprowadzających książki:

Słowniczek pojęć typograficznych:

Asteryks – znak graficzny w kształcie gwiazdki, najczęściej pięcio- lub sześcioramiennej, umieszczony pomiędzy średnią linią pisma a górną linią wydłużeń górnych. Umieszcza się go zwykle we frakcji górnej jako odsyłacz lub znacznik słów kluczowych. W typografii europejskiej używany jest zwykle do oznaczenia daty urodzin. Gwiazdka przybiera różne kształty.

Opuszczenie kolumny – odległość od górnego marginesu stronicy na jaką należy opuścić tekst na stronie z tytułem rozdziału dzieła; przyjmuje się na ogół, że odległość ta stanowi od jednej trzeciej do jednej piątej wysokości stronicy; można ją również wyznaczyć na podstawie przecięcia się przekątnej stronicy recto z przekątną obu stronic na rozwarciu (poniżej zilustrowano tę ostatnią metodę).

Literatura przedmiotu:

Wolański Adam, Edycja tekstów. Praktyczny poradnik, PWN, Warszawa 2008

Mitchell Michael i Wightman Susan, Typografia książki. Podręcznik projektanta , d2d, Kraków 2012

Tomaszewski Andrzej, Architektura książki, COBRP, Warszawa 2011

Bringhurst Robert, Elementarz stylu w typografii, d2d, Kraków 2008

Przykłady na rycinach:

• Ryc. 1 – dedykacje z powieści Czerwone i Czarne Stedhala oraz Bezmiar sławy Irvinga Stone’a
• Ryc. 2, 3, 4 – motto z powieści Czerwone i Czarne Stedhala
• Ryc. 5 – przedmowa honorowa z książki Zapobieganie chorobom serca. Program normalizacji poziomu cholesterolu w 8 tygodni Roberta E. Kowalskiego
• Ryc. 6 – przedmowa tłumacza z powieści Czerwone i Czarne Stedhala
• Ryc. 7 – fragment powieści Kariera Nikodema Dyzmy Tadeusza Dołęgi-Mostowicza

Serdecznie zapraszam do lektury kolejnego artykułu, w którym objaśnię kolejne elementy książki, jak tekst główny oraz materiały uzupełniające tekst główny, czyli np. przypisy, ilustracje, tabele, wykresy, schematy, bibliografia.