Z poprzedniego artykułu dowiedzieliśmy się między innymi, jak wygląda okładka i obwoluta książki i jaka może być typografia na skrzydełkach. Tym razem przyjrzymy się bliżej stronom tytułowym dzieła, stanowiącym pierwszą część materiałów wprowadzających.

Zgodnie z klasyfikacją przedstawioną m.in. przez naszych rodzimych autorów publikacji o składzie i edycji tekstów (A. Wolański, A. Tomaszewski), karty tytułowe to tak zwana czwórka lub dwójka tytułowa i w takiej formie funkcjonują w książkach.

Czwórka tytułowa obejmuje strony:

• przedtytułową
  • nazwa autora
  • tytuł książki
  • tytuł wydawnictwa wielotomowego i numer tomu
  • nazwa serii, numer tomu
  • w obrębie serii
  • znak (symbol) serii
• przytytułową (inaczej frontyspis)
  • współtwórcy dzieła (redaktorzy naukowi, recenzenci, konsultanci)
  • informacja o serii książkowej (np. wykaz wszystkich pozycji serii)
  • obcojęzyczny tytuł książki
  • ilustracja
    strona przytytułowa może być wakatem
• tytułową
  • nazwiska autorów
  • nazwiska tłumaczy, ilustratorów
  • tytuł dzieła
  • podtytuł
  • adres wydawniczy (miejsce, rok wydania, nazwa wydawcy)
  • sygnet wydawniczy (dodatkowo)
• redakcyjną
  • nazwy autorów i współtwórców dzieła, którzy nie zostali wymienieni na stronie tytułowej lub przytytułowej
  • nazwa wydawcy, adres i adres internetowy
  • informacje o podstawie przekładu
  • informacje o wydaniach poprzednich
  • informacje o materiałach ikonograficznych
  • nota copyright
  • opis bibliograficzny CIP
  • zastrzeżenie praw autorskich
  • numer ISBN (międzynarodowy znormalizowany numer książki)
  • inne informacje: np. nota o zatwierdzeniu podręcznika do użytku szkolnego
  • nota o zaleceniu publikacji jako książki pomocniczej

Dwójka tytułowa ogranicza się do stron:

• tytułowej
• redakcyjnej

Dwójkę tytułową stosuje się w tych publikacjach, które charakteryzują się niezbyt rozbudowaną i nieskomplikowaną strukturą.

Omówmy po kolei wszystkie pozycje czwórki tytułowej. Pierwszą jest karta przedtytułowa. Rozpoczyna ona wszystkie stronice dzieła. Możemy na niej umieścić wszystkie lub tylko wybrane pozycje z wymienionych wcześniej. Najczęściej pojawia się na niej tytuł książki, czasem ilustracja wraz z tytułem (rys. 2).

Umieszczanie w dziele stronicy z przedtytułem sięga dawnych czasów (okresu inkunabułów), kiedy książki trafiały do obiegu nieoprawione i ta właśnie stronica z przedtytułem chroniła początek dzieła przed zabrudzeniem. Stąd jej inna nazwa wywodząca się z języka niemieckiego – szmuctytuł.

Jeśli wybieramy twardą oprawę, zadbajmy o wyklejkę. Powierzchnia łączenia wyklejki z kartą przedtytułową zajmuje zwykle 5 mm przy marginesie grzbietowym. W związku z tym, tekst należy przesunąć w kierunku marginesu zewnętrznego o tę właśnie odległość. Widać to dobrze na ilustracjach poniżej.

A jak może prezentować się typografia na stronie przedtytułowej? Spójrzmy na dwie poniższe propozycje. Dla urozmaicenia można zamieścić ilustrację, która złagodzi wrażenie zbyt dużej pustej przestrzeni.

Tekst w obu przypadkach złożony został mniejszym stopniem pisma ze zmniejszoną interlinią niż w przypadku tekstu, który pojawi się na stronie tytułowej.

Kolej na omówienie karty przytytułowej. Nazwana inaczej frontyspisem może zawierać wszystkie lub niektóre pozycje wymienione na liście na początku tekstu. Nazwę serii dobrze jest umieszczać w przypadku, gdy jest uzupełniona innymi informacjami, np. wykazem pozycji opublikowanych w danej serii. Wszystkie wyrazy tytułu serii (bez wewnętrznych przyimków i spójników) składa się wielkimi literami. Najczęściej jednak pozostaje pusta. Dlatego też nie będę ilustrować jej przykładami.

Karta tytułowa (stanowi trzecią stronicę dzieła) powinna zawierać wszystkie elementy wymienione na rys. 1. O tym, co się na niej znajdzie zależy od decyzji redaktora. Najmocniej eksponowany jest tytuł, który składa się stopniem od 20 do 48 punktów w zależności od ilości wierszy. Następnie nazwisko autora i pozostałe elementy stopniami od najwyższego – 14 punktów, do najsłabiej wyróżnionego elementu na stronie tytułowej o wielkości 10 punktów. Jeśli chodzi o dzieła klasyczne nazwisko autora można złożyć tym samym stopniem co tytuł dzieła.

Pod względem graficznym strona tytułowa powinna oddawać charakter dzieła, a układ graficzny nie powinien utrudniać przeczytania tytułu i pozostałych elementów na stronie. Współcześnie najpierw podawany jest autor, a pod nim tytuł. Jeśli mamy do czynienia z dziełami dawnymi obowiązuje taka właśnie kolejność. Podając nazwisko autora i tłumacza należy zachować formę mianownikową. Elementy karty tytułowej najlepiej pogrupować w logiczne całostki.

Wszystkie pozycje na stronie tytułowej powinny rozpoczynać się wielką literą alfabetu z racji zasad ortograficznych. Wszelkie inne zapisy mogą wprowadzić czytelnika w błąd.

W publikacjach wielotomowych, gdzie poszczególne tomy mają różnych autorów, tych umieszczamy pod tytułem dzieła i pod numerem tomu.

Można spotkać również takie wydania, w których tekst został podzielony przez autora na części. Każda może być opatrzona tytułem np. Część Pierwsza lub Część I. W takiej sytuacji należy je potraktować jako wewnętrzne strony tytułowe dzieła. Strony takie są zawsze stronami recto. Oto przykłady:

Pozostała do omówienia ostatnia już składowa czwórki tytułowej, czyli strona redakcyjna. Mają się tu znaleźć wszystkie pozycje wymienione na rys. 1. Dodatkowo mogą pojawić się: imię i nazwisko autora opracowania graficznego książki lub/i okładki, ilustratora, autora fotografii i map, redaktora merytorycznego, technicznego, korektora, typografa, informacja o drukarni i rodzaju papieru użytego do wydrukowania dzieła oraz informacja o źródle funduszy na wydanie danej publikacji. Tę ostatnią informację często składa się większym stopniem pisma w stosunku do reszty tekstu na tej stronie. Jeśli chodzi o opis ilustracji ze strony przytytułowej i tytułowej zręczniej zamieścić go właśnie na stronie redakcyjnej.

Informacje podawane na stronie redakcyjnej warto grupować w logiczne całostki, z odstępem jedno- lub dwuwierszowym między całostkami, a styl składu powinien nawiązywać do stylu tekstu głównego. Planując rozłożenie tekstu należy uwzględnić układ typograficzny tekstu na sąsiedniej stronicy. Krój pisma jakim składa się stronę redakcyjną powinien być taki sam jak tekstu dziełowego, ale o około 2 punkty mniejszy (6 lub 8 punktów), z wyjątkiem numeru ISBN (o numerze ISBN w dalszej części artykułu). Jak podają źródła, mamy pewną dowolność, ponieważ stronę redakcyjną możemy składać zarówno pismem pochyłym, kapitalikowym lub wersalikowym.

Chciałabym zwrócić szczególną uwagę na kilka elementów strony redakcyjnej. Pierwszą jest nota copyright. Jest to klauzula, zapewniająca ochronę utworów w państwach, które podpisały powszechną konwencję o prawie autorskim. Według owej konwencji wygląd noty jest następujący:

lub

Możemy spotkać się również z zapisem:

Jeśli dzieło ma kilku współautorów zapis noty może wyglądać następująco:

W przekładach notę oryginału podaje się na pierwszej pozycji, a następnie notę tłumaczenia:

Poniższa nota w angielskim brzmieniu chroni dzieła pochodzące z państw nieobjętych powszechną konwencją:

Możemy się również spotkać z poniższym zastrzeżeniem praw autorskich:

Po symbolu noty copyright © następuje zwykły odstęp międzywyrazowy, a symbol ten ustawia się na linii bazowej pisma. Użycie słowa copyright bez symbolu © jest niewystarczające z punktu widzenia wymagań konwencji powszechnej.

Kolejnym elementem strony redakcyjnej wartym omówienia jest CIP (Cataloguing in Publication), czyli opis bibliograficzny. Ma on szczególne znaczenie dla książek o charakterze naukowym, technicznym czy informacyjnym. Na podstawie danych przesłanych przez wydawców do Biblioteki Narodowej zostaje sporządzony skrócony opis bibliograficzny. Wykonany opis otrzymuje wydawca i zamieszcza go właśnie na stronie redakcyjnej, dokładnie w takiej formie w jakiej został opracowany, z zachowaniem wszystkich znaków umownych.

Poniżej podaję kilka przykładów:

Książka jednego, dwóch lub trzech autorów:

Praca zbiorowa (więcej niż trzech autorów)

Książka wielotomowa

Dokument muzyczny

Na koniec pragnę zwrócić uwagę na jeszcze jeden bardzo ważny element strony redakcyjnej, mianowicie numer ISBN. Skrót pochodzi od angielskiego wyrażenia International Standard Book Number i oznacza Międzynarodowy Znormalizowany Numer Książki. Przyznawany jest on przez Krajowe Biuro ISBN. Zasady przyznawania trzynastocyfrowego numeru ISBN określa polska norma PN-ISO 2108:2006. Otrzymują go wszystkie wydawnictwa, które rozpowszechniają wszelkie publikacje książkowe. Pozwala na identyfikację każdej książki, a w razie potrzeby pomaga w odnalezieniu wydawcy.

Jeśli książka będzie wydawana w twardej i miękkiej oprawie otrzyma odpowiednio dwa numery ISBN.

W przypadku wielotomowego wydania, gdzie każdy tom ukazuje się w różnym czasie, otrzymuje on oprócz numeru wspólnego ISBN jeszcze dodatkowo numer indywidualny dla każdego tomu dzieła.
W seriach książkowych, gdzie kolejne tomy serii są wydawane periodycznie, obok numeru ISBN należy podawać ośmiocyfrowy numer ISSN (International Standard Serial Number), czyli Międzynarodowy Znormalizowany Numer Wydawnictwa Ciągłego.

Numer ISBN powinien być wyraźnie oddzielony od reszty i większy niż reszta tekstu na stronie redakcyjnej. A.Wolański w swojej książce „Edycja tekstów. Praktyczny Poradnik” podaje 12 punktów jako minimalny stopień pisma.

Składowe elementy numeru ISBN oddzielone są łącznikiem. Poniżej podaję objaśnienie owych składowych:

Serdecznie zapraszam do lektury kolejnego artykułu, w którym będzie mowa o takich elementach książki jak np. motto, dedykacja czy przedmowa, stanowiących ciąg dalszy materiałów wprowadzających.

Słowniczek pojęć typograficznych:

• całostka – samodzielna część większej partii tekstu, oddzielona od reszty na podstawie logicznego powiązania tematycznego
• frontyspis – strona przytytułowa (może zawierać np. ilustrację, portret autora, tytuł ogólny wydania)
• ornament – ozdobny glif danego kroju pisma
• paginacja – numerowanie stron dzieła
• strona szpicowa – ostatnia stronica rozdziału dzieła, nie wymaga paginacji
• strona recto – prawa strona dzieła
• strona verso – lewa strona dzieła
• szmuctytuł – (niem. Schmutztitel) – tytuł dzieła umieszczony na pierwszej stronicy książki, czyli na karcie przedtytułowej

Literatura przedmiotu:

Wolański Adam, Edycja tekstów. Praktyczny poradnik, PWN, Warszawa 2008

Mitchell Michael i Wightman Susan, Typografia książki. Podręcznik projektanta , d2d, Kraków 2012

Tomaszewski Andrzej, Architektura książki, COBRP, Warszawa 2011

strona internetowa www.ka.edu.pl

Wszelka zbieżność nazwisk autorów, tytułów i podtytułów dzieł przedstawionych w postaci przykładów jest przypadkowa. Wszystkie nazwy zostały stworzone przeze mnie na potrzeby niniejszego artykułu. Copyright © Ewa Masalska, 2014