Gdy myślimy o projektowaniu krojów pisma, zwykle na myśl przychodzą nazwiska największych mistrzów – Adrian Frutiger, Hermann Zapf czy Erik Spiekermann. Ale co z kobietami? Czy projektantki są niewidoczne? To pytanie zaprowadziło mnie na trop fascynującej, choć w dużej mierze zapomnianej, historii polskich projektantek krojów pisma, szczególnie tych tworzących w XX wieku.

Wszystko zaczęło się od danych dostępnych na stronie typoteka.pl, które stały się dla mnie punktem wyjścia. Jednak w miarę pogłębiania badań odkryłam nowe źródła, które rzuciły świeże światło na tę tematykę – a czasem nawet podważały informacje uznawane za pewne. Szczególną uwagę zwróciłam na postać Heleny Nowak, w Polsce znanej jako Helena Nowak-Mroczek, która odegrała ważną rolę w świecie projektowania pisma, choć jej historia pozostaje niemal nieznana.

Dzięki uprzejmości Ericha Alba, który znał osobiście Helenę i rozmawiał z nią ostatni raz w 1999 roku, dowiedziałam się o jej drugim nazwisku – Fruttiger, przyjętym po mężu Waltherze Fruttigerze. Co ciekawe, Walther był współpracownikiem Adriana Frutigera, jednego z największych typograficznych geniuszy XX wieku. Polskie źródła podają, że Helena uczyła się u Frutigera, jednak badacze szwajcarscy, Phillip Stamm i Heidrun Osterer, potwierdzili coś więcej – Helena pracowała w jego pracowni jako rysowniczka, a jej umiejętności były bardzo wysoko cenione.

Pierwsze niemieckojęzyczne wydanie książki „Człowiek i jego znaki” (Der Mensch und seine Zeichen) przypisuje Helenie autorstwo ilustracji w tej publikacji. Niestety, w polskim wydaniu tej książki jej nazwisko zostało pominięte – co dziwi, biorąc pod uwagę, że dla wielu studentów designu jest to jedna z podstawowych lektur.

Erich Alb wspominał, że Helena była uważana za jedną z najlepszych rysowniczek w pracowni Frutigera. Mimo to jej osiągnięcia i wkład w projektowanie pism są dziś praktycznie nieznane w Polsce. Dlaczego? Na to pytanie nie ma prostej odpowiedzi. Być może to kwestia niedoprecyzowanych źródeł, a może po prostu zaniedbania w dokumentowaniu historii kobiet w designie.

Ta historia to tylko jedna z wielu, które pokazują, jak łatwo ważne postaci – szczególnie kobiety – mogą zostać zapomniane w świecie zdominowanym przez męskie nazwiska.

Projekt „Fonciary” ma na celu przypomnienie o polskich projektantkach krojów pisma i ich wkładzie w rozwój typografii. Helena Nowak to jedna z tych postaci, które zasługują na ponowne odkrycie i docenienie. Podczas studiów z projektowania graficznego wielokrotnie zetknęłam się z nazwiskami największych projektantów krojów pisma, ale gdzie były kobiety? Dlaczego żadna z projektantek krojów pisma nie była wspominana w trakcie edukacji? To właśnie to poczucie braku skłoniło mnie do poszukiwań.

Rozpoczęłam mozolny proces odkrywania polskich projektantek krojów pisma i tak powstały „Fonciary”. „Fonciary” to wynik tej pasji i determinacji, by przywrócić projektantki do dyskursu typograficznego – zarówno w Polsce, jak i w środowiskach międzynarodowych. To próba uzupełnienia historii grafiki i typografii o brakujący rozdział poświęcony kobietom.

Chciałam, by moja książka była nie tylko źródłem wiedzy, ale też inspiracją dla kolejnych pokoleń grafików – i graficzek. Chciałam, by studentki mogły zobaczyć, że za literami, które podziwiamy, stoją także kobiety, które miały odwagę tworzyć coś trwałego, mimo że historia próbowała je wymazać. To, co widzimy w książkach, plakatach czy interfejsach aplikacji, to nie tylko litery – to dziedzictwo pracy rzemieślników, artystów i, jak widać, także projektantek, których historie czekają na opowiedzenie.

Książka jest pierwszą w Polsce publikacją skupiającą się na tej tematyce, przywracającą pamięć o kobietach, których twórczość miała ogromny wpływ na rozwój sztuki użytkowej w naszym kraju, a jednocześnie często pozostawała zapomniana. Powstała jako wynik moich badań nad historią polskiego designu, prowadzonych również podczas mojego czasu w Akademii. „Fonciary” to pierwsza publikacja w Polsce, która kompleksowo opisuje sylwetki polskich projektantek typografii i ich dorobek, a także rzuca światło na ich rolę w kształtowaniu sztuki użytkowej.