Zakończenie każdego zlecenia polegającego na przygotowaniu projektu graficznego, to przekazanie plików klientowi. W zależności od konkretnego przypadku – będą to pliki rastrowe lub wektorowe, otwarte lub spłaszczone. W dzisiejszym artykule skupię się na wyjaśnieniu różnic pomiędzy tymi pojęciami, dedykowany jest on więc początkującym grafikom oraz ich klientom, którzy nie zawsze wiedzą o co powinni poprosić i czego mogą wymagać.

I chociaż znajomość podstawowych pojęć i różnic pomiędzy tymi sposobami zapisów plików dla większości grafików powinna być logiczna – współpracując z różnymi osobami dowiaduję się, że niestety nie zawsze tak jest. Problem może pojawić się zarówno wtedy, gdy klienta prosimy o plik otwarty – i otrzymujemy spłaszczoną grafikę w formacie PSD, jak i wtedy, gdy klient chce od nas logo w wektorze i po otrzymaniu w pełni edytowalnego PDFa z uporem maniaka prosi też o inne pliki – na przykład AI czy EPS.

Pliki rastrowe czy wektorowe

Rozpoczynając pracę nad projektem graficznym pierwszą decyzją jaką musimy podjąć jest wybór programu z jakiego będziemy korzystać. Do dyspozycji mamy dwa typy – te do tworzenia grafiki rastrowej, takie jak Photoshop, Gimp czy Paint Shop Pro oraz dedykowane grafice wektorowej, jak Illustrator, Corel Draw czy Inkscape.

Grafika rastrowa, to prezentacja obrazu na prostokątnej siatce pikseli o określonych z góry wymiarach. Najbardziej znaną cechą charakterystyczną jest to, że zmiana jej wielkości – zarówno zwiększenie jak i zmniejszenie – wpływa na jej zawartość i może psuć jakość. W przypadku zmniejszania pliku piksele są ściskane – musi więc nastąpić pewne przybliżenie. W przypadku zwiększania – są one rozciągane, a więc rozmazywane na nowej – większej siatce. Grafika rastrowa wykorzystywana jest przede wszystkim do zapisu zdjęć oraz projektów na nich bazujących. Jest także najpowszechniejszym formatem wykorzystywanym w sieci. Najczęściej spotykanymi formatami plików rastrowych są JPG, PNG, GIF (pliki płaskie o różnych możliwościach kompresji), PSD czy TIFF.

Grafika wektorowa oparta jest natomiast na kształtach i krzywych będących matematycznym zapisem konkretnych proporcji, układów i odległości pomiędzy elementami – czyli matematycznych funkcji. Dzięki temu skalowanie jej jest bezstratne – tego typu pliki możemy powiększać i zmniejszać do woli, są więc idealne podczas projektowania logo, przygotowywania plików do druku czy wyświetlania (na przykład ikon) na urządzeniach mobilnych o wysokich rozdzielczościach. Najczęściej spotykanymi formatami plików wektorowych są SVG, PDF, AI czy EPS.

Pliki otwarte i spłaszczone

Zarówno pliki rastrowe jak i wektorowe mogą mieć dwa stany – zależne od formatu w którym zostały zapisane i stanu do jakiego doprowadził je grafik przed wysłaniem. Plikami otwartymi nazywamy te, które po otwarciu możemy swobodnie edytować – przesuwać elementy czy zmieniać ich treści, czyli na przykład formaty domyślne programów graficznych jak PSD, AI, IDD czy CDR. Mogą być też nimi wszystkie te pozwalające na swobodne otworzenie ich w dowolnym, kompatybilnym programie, a więc TIFF, PDF, EPS czy SVG.

Zwyczajowo przyjęło się, że za pliki otwarte uznajemy te w których projekt został stworzony, natomiast formaty ogólne (TIFF, PDF, EPS, SVG) wykorzystujemy do przesyłania plików spłaszczonych – na przykład do drukarni. Wynika to przede wszystkim z faktu, że za ich pomocą nie zawsze można zapisać wszystkie, specyficzne dla rozwijających się aplikacji, funkcje.

Patrząc na to z drugiej strony należy też pamiętać, że pliki w formatach domyślnych niekoniecznie muszą być plikami otwartymi – niejednokrotnie spotkałam się z takimi w formacie PSD, które wewnątrz zawierały tylko jedną, połączoną z tłem warstwę. Kiedy klient czy współpracownik prosi nas o pliki otwarte, w większości przypadków robi to dlatego, że chce, albo będzie chciał w przyszłości je edytować. Warto o tym pamiętać, chociażby w perspektywie tego, że nie zawsze na taką edycję się zgadzamy (na gruncie prawa autorskiego nie musimy).

O tym, czy plik jest otwarty nie świadczy więc jego rozszerzenie, a stan w środku. Plik otwarty nie powinien mieć spłaszczonych warstw czy krojów zamienionych na krzywe. W związku z samą formą zapisu, nie będą nimi nigdy płaskie formaty rastrowe, takie jak JPG, PNG, GIF czy BMP, ponieważ nie ma technicznej możliwości zapisania ich z możliwością edycji.

Czy plik rastrowy zawsze straci na jakości przy powiększaniu, a plik wektorowy zawsze ją zachowa?

Bezstratne powiększanie plików rastrowych może mieć miejsce jedynie w przypadku otwartych plików zapisanych na przykład w formacie PSD czy TIFF w programach obsługujących pracę na ścieżkach, jak na przykład Photoshop. Pozwalają one na zamieszczanie wewnątrz nich krzywych i ścieżek, które co prawda każdorazowo przeliczane są na siatce pikseli, jednak ich budowa przypomina plik wektorowy. Bezstratne powiększanie osiągnąć możemy też zamieszczając w pliku grafiki rastrowe w obiektach inteligentnych – dzięki temu będą się one bezstratnie powiększać do maksymalnej rozdzielczości w jakiej zostały zapisane.

Podczas projektowania w programach do grafiki wektorowej często korzystamy z plików rastrowych – na przykład zamieszczając zdjęcie na ulotce. W takim wypadku te części projektu wykonane w oparciu o ścieżki i krzywe powiększać będziemy bezstratnie, ale elementy rastrowe zamieszczone w nim będą już tracić na jakości przy powiększaniu poza ich maksymalną rozdzielczość.

Najpopularniejsze formaty graficzne

• JPG/JPEG - Joint Photographic Experts Group – jeden z najpopularniejszych formatów do zapisu plików rastrowych. Bazuje on na stratnej kompresji, której wartością możemy sterować w skali od 1 do 100, równocześnie zmniejszając wagę. W plikach JPG nie jest możliwe zapisanie warstw, nigdy nie będzie to więc plik otwarty. Za pomocą tego formatu najczęściej zapisujemy zdjęcia i inne, bogate w kolory grafiki. Posiada on możliwość zapisania informacji na temat wybranego trybu kolorów (CMYK/RGB) może być więc wykorzystywany do przesyłania projektów do druku. Przy otwieraniu plików stworzonych w trybie CMYK w przeglądarkach obrazów nie obsługujących go może nastąpić przekłamanie kolorów – będą one bardziej rażące.
• GIF - Graphics Interchange Format – format służący do zapisu rastrowych plików graficznych z ograniczeniem do 256 kolorów na obraz. Pozwala na zapisanie za jego pomocą zarówno plików statycznych, jak i animacji. Obecnie najczęściej wykorzystywany jest w sieci, do zapisu GIFów właśnie.
• PNG 8/24 - Graphics Interchange Format – format, który został stworzony jako następca GIFa. Pozwala na zapis plików na dwa sposoby – z wykorzystaniem 256 kolorów (w wersji 8) i 16 milionów kolorów (w wersji 24). Pliki PNG-8 wykorzystywane są tam, gdzie ważna jest dla nas mała waga, PNG-24 wtedy, gdy zależy nam na jakości (jest to format o kompresji bezstratnej). W obu przypadkach za pomocą plików PNG zapisać możemy także przezroczystość.
• SVG - Scalable Vector Graphic – bardzo popularny format grafiki wektorowej powszechnie wykorzystywany na stronach internetowych. Pozwala on na zapis dowolnej grafiki wektorowej w sposób statyczny oraz animowany (za pomocą JavaScript, HTML i CSS). Pliki SVG w niektórych przypadkach mogą być uznawane za otwarte, jednak wielu funkcji popularnych programów graficznych (jak cieni czy innych efektów w Illustrator) nie można zapisać za jego pomogą, nie jest to więc bezpieczna opcja. Format ten nie jest przypisany do konkretnego programu i większość aplikacji do grafiki wektorowej powinna móc go otworzyć.
• TIFF - Tagged Image File Format – format graficzny plików rastrowych, który umożliwia zamieszczenie w nim ścieżek, warstw czy innych efektów. Podobnie jak SVG może być więc plikiem otwartym, jednak tylko w konkretnych przypadkach. Zdecydowanie częściej wykorzystuje się go do przesyłania do druku spłaszczonych wersji projektów – na przykład plakatów czy billboardów. Podobnie jak JPG – zawiera także informację na temat użytego trybu kolorów i otwarcie go w aplikacji tego nie wspierającej może dać w efekcie „ostre” barwy niezgodne z projektem. Format ten nie jest przypisany do konkretnego programu i większość aplikacji do grafiki rastrowej powinna móc go otworzyć.
• EPS - Encapsulated PostScript – format graficzny plików wektorowych umożliwiający zapisanie pojedynczych stron plików graficznych. Z tego względu, podobnie jak TIFF nie jest zalecanym formatem dla przesyłania plików otwartych, jest to jednak za jego pomocą możliwe. Format ten nie jest przypisany do konkretnego programu i większość aplikacji do grafiki wektorowej powinna móc go otworzyć.
• PDF - Portable Document Format – chyba najpopularniejszy format do przesyłania, prezentacji i przenoszenia treści tekstowych i graficznych. Za jego pomocą możemy przesłać zarówno plik spłaszczony, jak i otwarty dla większości aplikacji (zarówno rastrowych, jak i wektorowych). Jego dużą zaletą jest fakt, że możliwe jest otwarcie go przez większość użytkowników – nawet w przeglądarce internetowej. Wysyłając plik do druku przygotowany w tym formacie do akceptacji klientowi możemy ustrzec się przed pomyłkami i mieć pewność, że ostateczny plik został zweryfikowany. Jest to też bardzo dobry format do przesyłania ostatecznej wersji logo – jest to format wektorowy, więc jego wykorzystywanie będzie wygodne, a podgląd pozwoli zachować porządek i wygodę korzystania.
• PSD - Photoshop Document – domyślny format pliku programu Adobe Photoshop. Pozwala on na zapisanie pliku rastrowego o maksymalnych wymiarach 300 000 x 300 000 px i wadze do 2GB (powyżej niej konieczny będzie format PSB). Pliki PSD zazwyczaj są plikami otwartymi.
• AI - Adobe Illustrator Artwork – format domyślny programu do grafiki wektorowej Adobe Illustrator. Pozwala na zapisanie pliku wektorowego o maksymalnej wielkości 16383 x 16383 px (Adobe Illustrator CC z 2020 roku potrafi już zapisać większe pliki). Pliki AI są zazwyczaj plikami otwartymi.
• CDR - Corel Draw – domyślny format zapisu plików wektorowych z aplikacji CorelDraw. Pliki tego formatu są zazwyczaj plikami otwartymi. Zapisywanie logo czy innych prostych grafik w formacie CDR nie jest wskazane, ponieważ programy firmy Adobe nie są w stanie ich otworzyć. Bezpieczniejszą opcją będzie format PDF.