Banknoty polskie często stają się obiektem widocznym w reklamach przeróżnych produktów czy instytucji, szczególnie tych związanych z zarabianiem i bankowością. Jak się jednak okazuje, nie możemy ot tak po prostu wykorzystać zdjęć (czy szerzej: wizerunków) polskich pieniędzy i użyć w swoim projekcie – aby to zrobić musimy uzyskać zgodę NBP oraz autora samych projektów.

Szukając rozwiązania tego problemu przejrzałam Internet w którym znalazłam całą masę sprzecznych ze sobą informacji. W związku z tym postanowiłam zwrócić się do źródła i właściciela praw do tych treści, a więc do Narodowego Banku Polskiego. Pomocy w stworzeniu tego tekstu udzielili mi jego przedstawiciele – Przemysław Kuk oraz Maciej Antes.

Trzy formy użytkowania

NBP, w celu chronienia bezpieczeństwa obiegu gotówki oraz dobrego imienia polskich pieniędzy przewiduje różne formy udzielania zgody na wykorzystywanie wizerunków banknotów i monet. W tym celu dzieli je na wykorzystywanie ilustracyjne, edukacyjne oraz komercyjne. Każde z nich różni się sposobem podejścia właściciela praw majątkowych do uzyskiwania zgody na ich użycie.

Wykorzystanie ilustracyjne

Przez wykorzystanie ilustracyjne rozumie się wszystkie sposoby wykorzystania zdjęć pieniądza, które towarzyszą artykułom prasowym ukazującym się w różnych formach – jak na przykład ten. W takim wypadku możemy bez konieczności uprzedniego uzyskania zgody wykorzystywać dowolne zdjęcia pieniędzy do których mamy prawo, bo nabyliśmy je w serwisie stockowym lub zrobiliśmy samodzielnie. Zasady te dotyczą zarówno tekstów związanych z publikacjami i sprawozdaniami NBP jak i częściej spotykanych tekstów o charakterze finansowym, jak chociażby nasz ostatni tekst o kosztach uzyskania przychodu.

Trzeba jednak pamiętać, że NBP zawsze sprzeciwia się wykorzystaniu wizerunków polskich banknotów i monet w sposób dezawuujących ich powagę, np. poprzez sugerowanie ich niszczenia lub używania niezgodnie z przeznaczeniem.

Wykorzystanie edukacyjne i informacyjne

Inną formą wykorzystywania zdjęć banknotów, która może wydać się istotna, są wszelkie grafiki, które mają mieć charakter edukacyjny. Przykładami mogą być tutaj wizerunki pieniędzy na biletomacie, w encyklopedii czy podręczniku. W takiej sytuacji osoba projektująca i publikująca projekt ma obowiązek uzyskania zgody na użycie jedynie od NBP, nie jest natomiast konieczne uzyskiwanie zgody ze strony autora projektu.

Wykorzystanie komercyjne i reklamowe

Przejdźmy jednak do tego, co interesuje nas najbardziej, a więc wykorzystania komercyjnego, którego zakres sięga od projektów dedykowanych do użycia w sieci, przez te do druku, a kończąc na wykorzystaniu symboli jako faktury materiału służącego do zadruku koszulki czy zdobienia torebki. We wszystkich tych przypadkach po zaprojektowaniu danej grafiki mamy obowiązek uzyskać pisemną zgodę na wykorzystanie wizerunków polskich banknotów i monet  zarówno od NBP – właściciela majątkowych praw autorskich, jak i autorów projektów banknotów bądź monet.

Obie zgody należy uzyskać w sposób pisemny, na rozpatrzenie prośby NBP ma 14 dni. Kontakt z autorem projektu NBP umożliwia po pozytywnym rozpatrzeniu naszego wniosku.

Zanim prześle się projekt do akceptacji, należy zastanowić się, czy nie zrobiliśmy niczego, co mogłoby doprowadzić do odrzucenia wniosku. Główną ideą, która przyświeca temu limitowanemu udostępnianiu grafik jest troska o zachowanie godności i powagi polskiego pieniądza. W związku z tym, wszelkie realizacje, które mogą tą godność znieważyć (na przykład darcie banknotów, karykatury na nich, powiązania z obscenicznymi sytuacjami) zapewne doprowadzą do odrzucenia wysłanej przez nas prośby. Należy także pamiętać o tym, że banknotów nie można drukować w wielkości, która odpowiada faktycznemu pieniądzowi. Duże prawdopodobieństwo odrzucenia wniosku mają także te projekty ulotek, które całą jedną część mają pokrytą nadrukiem banknotu, przez co je symulują, nawet wtedy, kiedy różnią się one rozmiarem od oryginałów.

Jak zapewnia Maciej Antes z NBP – generalnie większość wniosków rozpatrywana jest pozytywnie, a bank stara się udzielać zgód możliwie w najkrótszym czasie, aby nie utrudniać pracy projektantom i agencjom. Powyższe ograniczenia mają na celu jedynie chronić wizerunek polskiego banknotu, a nie sprawiać problemy osobom chcącym je wykorzystywać. – Jeśli więc projektujesz stronę internetową banku, biura rachunkowego czy kantoru i chcesz wykorzystać na nim zdjęcia banknotów, prawdopodobnie będziesz mógł to zrobić, ale najpierw musisz przygotować się na odrobinę formalności.

A co jeśli nie mam zgody?

Wszyscy z Was, którzy nie mieli o tym pojęcia zastanawiają się pewnie teraz jakie sankcje grożą za wcześniej stworzone projekty wykorzystujące banknoty. Tutaj ponownie NBP zapewnia o ludzkiej stronie swojego urzędu. Osoby, które wykorzystały wizerunki banknotów w sposób nieumniejszający ich rangi, jednak nie uzyskały na to zgody, mogą spodziewać się otrzymania prośmy o usuniecie wizerunków banknotów z nośników, nie można jednak tego problemu bagatelizować. W przypadku wykorzystania wizerunków zastosowanie ma ustawa o prawie autorskim i przewidziane w niej sankcje.

A co na to serwisy stockowe?

Podczas przygotowywania tego materiału zastanawiałam się także gdzie w tym całym zamieszaniu swoje miejsce mają serwisy stockowe, które udostępniają przecież całą masę różnego typu zdjęć pieniędzy. Jak wyjaśnia Maciej Antes – sam fakt opublikowania w serwisie stockowym zdjęć banknotów lub monet nie wymaga zgody NBP, w tym przypadku obowiązuje regulamin danego serwisu zdjęciowego. Równocześnie zakup ich nie upoważnia automatycznie do dowolnego wykorzystywania ich wizerunków w swoich projektach – bez znaczenia więc czy zdjęcie kupimy czy zrobimy,  po zakończeniu projektowania musimy uzyskać zgodę NBP na ich wykorzystanie w publikacji.

Podczas tworzenia kolejnego projektu wykorzystującego wizerunek pieniądza pamiętajcie więc o wyżej wymienionych wymaganiach. Należy też zdać sobie sprawę, że zaakceptowany musi zostać każdy projekt jaki został wykonany, a nie jedynie jego ogólny koncept, a więc w przypadku tych realizacji, których terminem jest „wczoraj” z korzystania z wizerunku banknotów powinniśmy raczej zrezygnować.