Roman Duszek - grafik, twórca systemów informacji wizualnej, jeden z najważniejszych twórców grafiki użytkowej II poł. XX wieku, absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, laureat wielu nagród w dziedzinie projektowania i nauczania.
Z okazji wystawy organizowanej przez Patryka Hardzieja, Fundację Karola Śliwki oraz Akademię Sztuk Pięknych w Gdańsku, prezentującej twórczość Romana Duszka, chcielibyśmy przybliżyć Wam dzisiaj tę wybitną i jakże ważną postać, której twórczość niewątpliwie znana jest kilku pokoleniom Polaków.
Każdy, kto jechał warszawskim metrem czy podróżował liniami lotniczymi LOT zetknął się z twórczością tego artysty. Roman Duszek jest także autorem wielu opakowań, plakatów i okładek, które kojarzyć można z okresu PRLu.
Dzieciństwo
Roman Duszek urodził się 8 listopada 1935 roku w Warszawie. Jego ojciec, Adolf, był urzędnikiem w Ministerstwie Spraw Wojskowych, a matka, Rozalia - pielęgniarką. Miał siostrę Marię, która także została artystką.
Dzieciństwo Romana Duszka naznaczone było wieloma przeprowadzkami, które miały odcisnąć piętno na jego dalszym życiu. Wraz z rodziną mieszkał na warszawskich Bielanach, gdy wybuchła II Wojna Światowa uciekli na wschód Polski, do Grodna. Przez pewien czas mieszkali także na terenie sierocińca w Miedzeszynie.
Pierwsi mistrzowie
Roman Duszek sztuką zainteresował się już jako mały chłopiec, uwielbiał zajęcia manualne, dużą radość sprawiała mu nauka kaligrafii. Pochodził z artystycznie uzdolnionej rodziny, jego ojciec był pasjonatem fotografii, dziadek natomiast - malarzem, tworzącym głownie obrazy o tematyce religijnej. To właśnie dziadek przygotował Romana Duszka do egzaminów na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, był jego pierwszym mistrzem.
Dał mi wiele lekcji rysunku ołówkiem, rysował także węglem. Uczył mnie sztuki portretowania.
W 1953 roku dostał się na Wydział Grafiki ASP w Warszawie, który ukończył w 1959 roku, tworząc dyplom w technice akwaforty w pracowni prof. Andrzeja Rudzińskiego. Na Akademii Sztuk Plastycznych (tak wtedy nazywała się dzisiejsza Akademia Sztuk Pięknych) poznał klasyczne techniki grafiki warsztatowej - drzeworyt czy wklęsłodruk.
Akademia przyniosła artyście również szereg znajomości, poznał wtedy Andrzeja Zbrożka, Tadeusza Pietrzyka, Leona Urbańskiego i Piotra Kamlera, z którymi w późniejszych latach miał okazję wielokrotnie współpracować.
Chociaż program uczelni nie oferował zajęć z projektowania graficznego, studenci pod okiem prof. Andrzeja Rudzińskiego ćwiczyli rękę i wytrwałość przy ręcznym kreśleniu krojów pisma, uczyli się także liternictwa. Taka praktyka zaowocowała znajomością podstaw do swobodnego operowania typografią w późniejszym okresie twórczości.
Dzięki niemu zrobiłem to, co zrobiłem. Dał mi dobry start, żebym przetrwał najcięższe lata.
Kariera zawodowa
Po ukończeniu studiów pracował dla wielu instytucji i wydawnictw w Polsce. Jednym z pierwszych miejsc, gdzie zdobywał doświadczenie, było czasopismo „Reklama” wydawane przez Ministerstwo Handlu Wewnętrznego. Roman Duszek był odpowiedzialny za aranżacje wystaw i dekoracji sklepowych, neony, prospekty i reklamy.
W tym czasie zaczął także brać udział w konkursach na znaki graficzne i opakowania, organizowanych przez Pracownię Sztuk Plastycznych. Pierwszy sukces odniósł, gdy jego znak dla Przedsiębiorstwa Handlu Zagranicznego „Bumar” został wybrany przez zarząd firmy.
Logo, w niezmienionej formie przetrwało aż do roku 2011.
W roku 1966 roku na zaproszenie swojego przyjaciela Piotra Kamlera, Roman Duszek wyjechał do Paryża. Projektował tam identyfikację marek i opakowania dla Studia Lonsdale Design. To właśnie ten trzyletni okres w znacznej mierze wpłynął na jego dalszą karierę, i sprawił, że stał się lepszym projektantem.
Po powrocie do Warszawy pracował w Doświadczalnej Oficynie Graficznej, założonej przez profesorów z warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych: Andrzeja Rudzińskiego, Leona Urbańskiego i Henryka Urbanowicza, gdzie projektował druki bibliofilskich i rządowych akcydensach.
Dalsza ścieżka jego kariery obejmowała między innymi stanowisko dyrektorskie w Wydawnictwie Szkolnictwa Zawodowego, a następnie w Krajowej Agencji Wydawniczej. W tej ostatniej odpowiedzialny był za zarządzanie zespołem projektującym składy i opracowującym publikacje do druku.
Od końca lat 70., aż do emigracji do Stanów Zjednoczonych w roku 1984 roku, kształcił studentów z dziedziny projektowania na Wydziale Wzornictwa Przemysłowego na rodzimej Akademii Sztuk Pięknych. W tym czasie pracował również dla Międzynarodowej Rady Stowarzyszeń Projektowania Graficznego Icograda, najpierw jako członek zarządu, a następnie jako wiceprezes.
W 1984 r. na stałe zamieszkał w USA, gdzie kontynuował karierę projektową i pedagogiczną, wykładając projektowanie na University of Illinois i Missouri State University w Springfield.
Portfolio
Roman Duszek jest autorem wielu znaków, które zakorzeniły się w świadomości Polaków żyjących w czasach PRLu. Najważniejsze z jego dzieł powstały w latach 70., a były to między innymi: Coopexim, Instytut Badań Jądrowych w Świerku, Narodowy Fundusz Ochrony Zdrowia, Elektrownia Kozienice, Muzeum Kolejnictwa w Warszawie, Dziennik Telewizyjny i Telewizja Polska, Akademia Medyczna w Warszawie, czy Instytut Psychoneurologiczny w Warszawie.
Jednak najbardziej rozpoznawalne projekty to bez wątpienia znaki Polskich Linii Lotniczych LOT, Hotelu Victoria w Warszawie czy logotyp Polskiego Fiata 125p.
Oprócz samego znaku hotelu Victoria, przypominającego warszawską Syrenkę, Roman Duszek zaprojektował system nawigacyjny wewnątrz budynku, a także druki reklamowe i akcydensy.
Kolejnym ważnym projektem w portfolio artysty był projekt identyfikacji wizualnej Polskich Linii Lotniczych LOT. Roman Duszek wraz z Andrzejem Zbrożkiem, którego poznał jeszcze w trakcje studiów, w 1978 roku wygrali konkurs na przeprojektowanie identyfikacji LOTu, wykorzystując istniejący już znak, autorstwa Tadeusza Gronowskiego z 1929 roku.
W ramach tego projektu, oprócz znaku literniczego instytucji z dopiskiem w wersji polskiej i angielskiej, który w praktycznie niezmienionej formie funkcjonuje do dzisiaj, artyści zaprojektowali całą dokumentację techniczną projektu, która określała zasady stosowania znaku, opracowali jednolitą koncepcję kolorystycznej dla wszystkich maszyn - samolotów, autobusów, mikrobusów, cystern paliwowych, schodków.
Ponadto zaprojektowali bilety, rozkłady lotów, papiery listowe i koperty. Po raz pierwszy w historii polskiego brandingu na potrzeby identyfikacji powstał również autorski krój pisma, zaprojektowany przez Romana Duszka, a wykreślony przez Andrzeja Arcimowicza. Znak LOTu to niewątpliwie jeden z najbardziej rozpoznawalnych znaków graficznych w Polsce.
ze zbiorów Design Of PRL / Damian K. Dudek
Warto zwrócić też uwagę na projekt systemu identyfikacji warszawskiego metra, który Roman Duszek opracował razem z Ryszardem Bojarem, od samego początku współpracując z architektami.
System obejmował tablice, mapy, a także piktogramy ( które zaprojektował Marek Stańczyk), określał ich wielkość i umiejscowienie, regulował wysokość liter i wskazywał odległość, z jakiej będą czytelne. We współpracy z Andrzejem Arcimowiczem powstał także autorski krój pisma.
System nie obejmował jednak projektu znaku, ten został wyłoniony później, w drodze konkursu. Choć pierwszą linię metra otwarto w 1995 roku, projekt identyfikacji był gotowy do wdrożenia już pod koniec lat 80.
Wernisaż wystawy wraz z premierą katalogu i spotkaniem z Romanem Duszkiem odbędzie się 18 listopada 2022 roku w Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku.
Będzie to wyjątkowa możliwość, aby, nie tylko, porozmawiać na żywo z artystą, ale zapoznać się z oryginałami projektów z lat 60. i 70. w tym z księgą identyfikacji wizualnej Polskich Linii Lotniczych LOT i metra w Warszawie. Na wystawie zostaną zaprezentowane także znaki graficzne i plakaty artysty.
