Podpisywanie umów jest nieodłączną częścią pracy każdego twórczego freelancera. Wcześniej czy później przyjdzie Ci zmierzyć się z umową prawnoautorską, dlatego im szybciej dowiesz się czym ona jest i jak należy ją interpretować, tym lepiej. Jakie umowy wyróżnia prawo autorskie? Co to jest umowa o przeniesienie majątkowych praw autorskich? Czym różni się licencja wyłączna od niewyłącznej? I o czym warto pamiętać podpisując umowę z klientem? Zapraszam do lektury.

Zasada swobody umów

Generalna zasada swobody umów prawa autorskiego wynika z art. 353 (1) kodeksu cywilnego i wyraża się w braku bezwzględnie obowiązujących zasad zawierania i wykonywania umów autorskich, wzorców takich umów i tabel stawek autorskich (J. Barta, R. Markiewicz, „Prawo autorskie” Warszawa 2013, s. 243). Zgodnie z zasadą swobody umów podmiot prawa (twórca) ma prawo swobodnie podjąć decyzję co do tego czy, z kim i na jakich warunkach chce podpisać umowę, której przedmiotem najczęściej będzie stworzony przez niego utwór.

Zasada swobody umów nie oznacza jednak pełnej dowolności co do formy i treści umów, których przedmiotem jest utwór w rozumieniu prawa autorskiego. Generalna zasada swobody umów w odniesieniu do prawa autorskiego doznaje szeregu ograniczeń, o których dowiesz się z dalszej części artykułu.

Rodzaje umów prawnoautorskich

Prawo autorskie wyróżnia dwa rodzaje umów:

• umowy przenoszące własność autorskich praw majątkowych (umowy o przeniesienie majątkowych praw autorskich),
• umowy o korzystanie z utworu (umowy licencyjne).

Zarówno w przypadku umów o przeniesienie autorskich praw majątkowych, jak również umów licencyjnych, należy zawsze wyraźnie określić w treści umowy pola eksploatacji, na których utwór będący przedmiotem umowy prawnoautorskiej będzie wykorzystywany. Pola eksploatacji to – najprościej mówiąc – sposoby eksploatacji utworu. Umowa prawnoautorska może dotyczyć tylko i wyłącznie pól eksploatacji znanych w chwili jej zawarcia. Zapis mówiący o polu eksploatacji, które ma dopiero powstać w przyszłości, będzie zatem zapisem nieskutecznym. Co więcej, umowa może dotyczyć tylko tych utworów, które istnieją w chwili podpisywania umowy. Istnieje generalny zakaz podpisywania umów dotyczących wszystkich utworów jednego autora mających powstać w przyszłości.

Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych

Umowa przenosząca autorskie prawa majątkowe to umowa mająca na celu przekazanie części swoich praw nabywcy. Twórca zgadza się na wyodrębnienie jednego (lub kilku) sposobów korzystania z utworu swojego autorstwa i – poprzez umowę – zezwala na przejście tego prawa na inny podmiot (najczęściej swojego klienta). Na mocy umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych prawo to zostaje przeniesione na nabywcę, który od momentu podpisania umowy staje się podmiotem praw do utworu na wymienionych w umowie polach eksploatacji.

W każdej umowie o przeniesienie autorskich praw majątkowych muszą znaleźć się następujące elementy:

• oznaczenie utworu, do którego autorskie prawa majątkowe mają być przeniesione,
• zamieszczenie klauzuli wskazującej na przeniesienie autorskich praw majątkowych na nabywcę (klienta),
• wyraźne zaznaczenie, jakich pól eksploatacji dotyczy przeniesienie własności autorskich praw majątkowych,
• określenie wynagrodzenia, które przysługuje twórcy z tytułu przeniesienia autorskich praw majątkowych na wskazanych w umowie polach eksploatacji (przejście autorskich praw majątkowych odbywa się z reguły odpłatnie, zdarzają się jednak przypadki, gdy nabycie prawa następuje np. w postaci darowizny).

Twórca przenosi na nabywcę tylko autorskie prawa majątkowe do utworu (i to tylko w takim zakresie i tylko na tych polach eksploatacji, które zostały wymienione w umowie). Autorskie prawa osobiste pozostają zawsze przy twórcy (nie są tutaj potrzebne żadne zastrzeżenia umowne o „nieprzenoszeniu” autorskich praw osobistych).

Umowa licencyjna

Może się tak zdarzyć, że twórca nie będzie chciał przenieść części swoich praw na nabywcę, a jedynie udzielić drugiej stronie upoważnienia do korzystania z utworu swojego autorstwa. Wówczas zamiast umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych powinien on zaproponować swojemu kontrahentowi odpowiednią umowę licencyjną.

Prawo autorskie wyróżnia dwa rodzaje licencji:

• licencję wyłączną,
• licencję niewyłączną.

Licencja wyłączna zastrzega wyłączność korzystania z utworu w określony sposób. Poprzez udzielenie swojemu klientowi (licencjobiorcy) licencji wyłącznej, licencjodawca (twórca) zobowiązuje się do nieudzielania upoważniania do korzystania z utworu na tych samych polach eksploatacji innym osobom. W praktyce sprowadza się to do tego, że licencja wyłączna daje licencjobiorcy (klientowi) gwarancję, że tylko on ma prawo do korzystania z utworu w sposób, w jaki zostało to określone w umowie licencyjnej.

W odróżnieniu od licencji wyłącznej, licencja niewyłączna nie daje licencjobiorcy gwarancji, że utwór, na korzystanie z którego uzyskał zezwolenie, będzie wykorzystywany na określonych polach eksploatacji tylko przez jego osobę. Udzielający licencji niewyłącznej (licencjodawca – twórca) może nie tylko sam dalej korzystać z utworu, ale również udzielać dalszych licencji na dowolnych polach eksploatacji osobom trzecim. Licencja niewyłączna może być udzielona w dowolnej formie, np. ustanie (w przeciwieństwie do licencji wyłącznej, która musi mieć formę pisemną).

Czas trwania i wypowiedzenie umowy licencyjnej

Umowa licencyjna może być zawarta na czas nieokreślony. Jeśli ramy czasowe obowiązywania umowy licencyjnej nie zostały określone przez strony w umowie, wówczas przyjmuje się, że umowa jest zawarta na okres 5 lat. Po upływie tego czasu umowa wygasa. W celu uniknięcia ewentualnych niejasności warto zadbać o dokładne określenie w treści umowy ram czasowych, w których licencja będzie obowiązywać.

Umowa licencyjna może być rozwiązana w tzw. trybie zwykłym, czyli przy zachowaniu terminów umownych (dowolnie określonych przez strony) lub ustawowych. Ustawowy termin wypowiedzenia wynosi rok naprzód licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło wypowiedzenie. W praktyce oznacza to, że umowa wypowiedziana we wrześniu 2013 r. wygaśnie dopiero 31 grudnia 2014 r. Umowę rozwiązać można również w tzw. trybie szczególnym, w wyraźnie określonych sytuacjach.  Najczęstszym powodem rozwiązania umowy w trybie szczególnym jest „nienależyte wykonanie umowy licencyjnej”, a więc takie, które narusza interesy kontrahenta.

O czym jeszcze warto pamiętać?

Klauzula przeniesienia autorskich praw majątkowych może być częścią umowy o dzieło lub umowy zlecenia. Warto zadbać o precyzyjne określenie tego, co dokładnie obejmuje wynagrodzenie, które – zgodnie z treścią umowy – powinieneś otrzymać w zamian za wykonanie dzieła lub zlecenia. Jeśli wynagrodzenie nie zostało dokładnie określone w umowie, co do zasady będzie przysługiwało Ci odrębne wynagrodzenie za stworzenie utworu, odrębne za przeniesienie autorskich praw majątkowych, a jeszcze inne za przeniesienie własności egzemplarza utworu.

A co w przypadku, gdy – prowadząc jednoosobową działalność gospodarczą – wystawisz fakturę za wykonaną pracę (np. grafikę), do której nie będzie dołączone żadne postanowienie mówiące o korzystaniu bądź przeniesieniu autorskich praw majątkowych do stworzonego dzieła? W takim przypadku – co do zasady – całość autorskich praw majątkowych pozostanie przy Tobie. Oczywiście przy założeniu, że wcześniej nie udzieliłeś innemu podmiotowi zgody na korzystanie z efektów swojej pracy (z dzieła, którego jesteś twórcą) np. telefonicznie. Warto raz jeszcze zaznaczyć, że licencja niewyłączna może być zawarta w dowolnej formie, również ustnie. Jeśli więc Twoim celem jest umożliwienie korzystania z dzieła, którego jesteś autorem, osobie trzeciej, powinieneś pamiętać o udzieleniu odpowiedniej licencji lub przeniesieniu autorskich praw majątkowych.