Tworząc materiały reklamowe, opakowania, strony internetowe dla produktów, usług czy imprez mających charakter lokalny, w sposób naturalny staramy się sięgać po lokalne symbole, takie jak na przykład herb miasta czy barwy narodowe. W tym artykule postaram się usystematyzować wiedzę na temat tego, co wolno, a czego nie, jeśli chodzi o wykorzystywanie flagi i godła Polski, herbów i flag województw, powiatów, gmin i miast.

Zacznijmy od przyjrzenia się naszym narodowym symbolom, które reguluje Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych.

Godło i barwy Polski

Ustawa ta, w artykule 16., punkt 1. zakazuje umieszczania symboli Rzeczypospolitej Polskiej na przedmiotach przeznaczonych do obrotu handlowego. Wyłącza zatem możliwość ich komercyjnego wykorzystywania. Jednak w punkcie 2. zezwala na umieszczanie godła lub barw Polski na przedmiotach przeznaczonych do obrotu handlowego w formie stylizowanej lub artystycznie przetworzonej.

Co to oznacza w praktyce? Ustawodawca nigdzie nie sprecyzował, co oznacza forma stylizowana lub artystycznie przetworzona. Możemy domniemywać zatem, że jeśli sami stworzymy orła białego ze złotą koroną, z głową zwróconą w prawo, z rozwiniętymi skrzydłami, z dziobem i szponami złotymi, a następnie umieścimy go w czerwonym polu tarczy, to nie złamiemy zapisów ustawy, ponieważ orzeł został artystycznie przez nas przetworzony. Zastrzeżone ustawowo godło zostało przedstawione w załączniku nr 2 do ustawy.

Barwy narodowe w ustawie zdefiniowane są (w artykule 4., wzór w załączniku nr 1) jako kolory biały i czerwony, ułożone w dwóch poziomych, równoległych pasach tej samej szerokości, z których górny jest koloru białego, a dolny czerwonego. Przewidziany jest także układ pionowy. Wykorzystanie barw narodowych w innym układzie, a także zmiana odcieni kolorów na inne niż te ustawowe nie jest zakazane.

Mimo iż obejście zapisów ustawy jest dość proste, a ustawodawca nie przewidział wielu aspektów wykorzystania naszych symboli narodowych pamiętajmy, by zachować należną im cześć i szacunek. Sposób ich użycia nie powinien budzić kontrowersji, ani obrażać niczyich uczuć.

Herby, flagi i barwy województw

1. stycznia 1999 weszła w życie reforma administracyjna wprowadzająca w Polsce 16 województw. Ustawa z dnia 5. czerwca 1998 r. o samorządzie województwa, która jest podstawą prawną ich działania, nie wspomina nawet słowem o herbach, czy flagach tychże województw. Nie ma więc ogólnopolskiego prawa, które definiowałoby sposób wykorzystania symboli województwa. Skąd więc mamy wiedzieć, kiedy i w jaki sposób możemy użyć tychże symboli, nie narażając się na gniew organów samorządu województwa?

Zacznijmy od znanej nam wszystkim Ustawy z dnia 4. lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Artykuł 4. mówi, że urzędowe dokumenty, materiały i symbole nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego. Jasno więc z treści wynika, że nikt na podstawie prawa autorskiego wykorzystania symboli województwa zabronić nam nie może.

Herb województwa może zostać potraktowany jako znak towarowy, jednak zgodnie z Ustawą z dnia 30. czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej artykuł 131, punkt 2, ustęp 2 nie udziela się praw ochronnych na oznaczenia jeżeli zawierają herby polskich województw. Na tej podstawie również wykorzystanie herbu nie może być zakazane.

Symbole województwa mogą zostać potraktowane jako jego dobra osobiste, które podlegają ochronie zgadnie z artykułem 24. Kodeksu cywilnego. Jednak, aby na tej podstawie samorząd województwa mógł zażądać zaprzestania używania symboli, musiałby udowodnić naruszenie tychże dóbr. Jeśli więc będą one wykorzystane w sposób, który nie budzi podejrzeń co do ich naruszenia, również w tym wypadku nie ma podstaw do zabronienia nam ich wykorzystywania.

Czy więc wykorzystując symbole województwa musimy mieć na uwadze jedynie ochronę jego dóbr osobistych? Odpowiedź na to pytanie brzmi: nie. Należy bowiem mieć na uwadze uchwałę sejmiku województwa dotyczącą jego symboli. Nie każde województwo taką uchwałę posiada. Dobrze opisane zasady wykorzystywania herbu i flagi ma na przykład województwo dolnośląskie, województwo kujawsko-pomorskie, czy województwo mazowieckie.

Należy jednak pamiętać, że uchwała sejmiku województwa jest aktem prawa miejscowego co oznacza, że obowiązuje jedynie w województwie, w którym zostało uchwalone. Tak więc symbole województwa małopolskiego nie są chronione w województwie mazowieckim i odwrotnie. W dodatku, jak już wyżej wspomniałem, prawo autorskie w przypadku symboli urzędowych nie obowiązuje, więc bezkarnie można zmodyfikować herb czy flagę, tak jak w przypadku symboli Polski i wykorzystywać je zgodnie z prawem.

Niezależnie od tego, czy województwo ustandaryzowało wykorzystanie swoich symboli, czy też nie, warto po prostu skontaktować się z działem promocji województwa i uzyskać zgodę na korzystanie z nich.

Herby i flagi powiatów, gmin oraz miast

Mamy tutaj do czynienia z identyczną sytuacją jak w przypadku symboli województw. Wszystkie te jednostki samorządu terytorialnego mogą ustalać własne zasady wykorzystania swoich symboli, ale będą obowiązywały one jedynie na ich terenie. Należy pamiętać, aby wykorzystując te symbole nie naruszyć dóbr osobistych powiatów, gmin czy miast, ponieważ, tak jak w przypadku symboli województw, możemy zostać zmuszeni do zaprzestania wykorzystania herbu lub flagi, a nawet do naprawienia szkód wywołanych swoim działaniem.

Tutaj także w dobrym tonie jest zwrócić się do odpowiedniej jednostki o zgodę na wykorzystanie symboli. W małych gminach czy miastach każda darmowa promocja miasta z pewnością będzie mile widziana.

Podsumowanie

Tak jak w przypadku wielu dziedzin polskiego ustawodawstwa, tak i tutaj natrafiamy na bardzo niekompletne i nieprzemyślane prawo, które może prowadzić do kuriozalnych sytuacji. Łatwo można sobie wyobrazić taką, w której impreza plenerowa odbywająca się w Bydgoszczy będzie legalnie promowana herbem miasta wszędzie poza Bydgoszczą, jednak w samej Bydgoszczy organizator herbu użyć mógł nie będzie. Te same kontrowersje budzi możliwość używania przerobionych symboli państwowych, wojewódzkich i mniejszych jednostek samorządu terytorialnego. Takich przeróbek nie reguluje żadna ustawa.

W obliczu tak złego prawa w tym zakresie, nie dziwi dążenie województw, powiatów, a także miast, aby ustanowić własne logo, które można zastrzec i otoczyć ochrona prawną. Cały czas żywo toczy się dyskusja o tym, czy Polska jako kraj w związku z tym, powinna mieć własną identyfikację wizualną. Ale czy nie lepiej zacząć dobrze chronić to, co już mamy? Jakie jest Wasze zdanie na ten temat?

Jeśli macie jakieś pytania i uwagi odnośnie tego artykułu chętnie zapoznam się z nimi w komentarzach i postaram się na nie odpowiedzieć.